خفاش پرنده‌ای پستاندار

خفاش تنها پرنده پستاندار است و یا شاید تنها پستاندار پرنده است. این پستاندار عجیب که با جثه کوچک شب‌ها فعالیت دارد، انواع و اقسام بسیار گوناگونی دارد؛ اما آن ذهنیتی که از خفاش‌ها با نام خفاش خون‌آشام در ذهنمان داریم، شامل حال خفاش‌های ایرانی نمی‌شود.

خفاش خون‌آشام که در فیلم‌های ترسناک هالیوودی می‌بینید «خفاش خونخوار یا»Vampire‌‌Bat نام دارد که فقط در مناطق گرمسیری امریکا زندگی می‌کند. این خفاش‌ با دندان‌های نیش بزرگ خود، رگ گردن اسب و گاهی رگ گردن انسان را سوراخ می‌کند و بعد از خون جاری شده از رگ، تعذیه می‌کند. خفاش خونخوار بسیار خطرناک است و باعث نوعی هاری می‌شود، در ضمن نوعی بیماری را نیز به اسب‌ها منتقل می‌کند. اما خوشبختانه نه‌تنها چنین خفاش ترسناکی در ایران نداریم؛ بلکه خفا‌ش‌های ایران، جانوران بی‌آزار و بسیار مفیدی هستند. آنها از انواع حشرات که معمولا آفتند، تغذیه می‌کنند و به این ترتیب کمک بزرگی به کنترل جمعیت آفات کشاورزی می‌کنند (به استثنای خفاش میوه‌خوار که گاهی خسارت می‌زند).

عادات و رفتار خفاش‌ها

خفاش‌ها برخی خصوصیات تکاملی پرندگان را دارند. در ضمن آنها وزن کمی دارند و می‌توانند براحتی پرواز کنند؛ اما همان طور که اشاره شد، خفاش پستاندار است،‌ بنابراین خفاش ماده تخمگذار نبوده و جفت‌دار است. پس خفاش ماده هنگام بارداری، وزن سنگینی پیدا می‌کند و پرواز برایش سخت می‌شود. از این رو خفاش ماده معمولا در هر بارداری، یک نوزاد به دنیا می‌آورد و بندرت دوقلو زاییده می‌شود. با این وضعیت تولیدمثل اندک، برای آن که جمعیت خفاش‌ها حفظ شود، خداوند به آنها عمر طولانی هدیه کرده است. آنها حدود 20 سال عمر می‌کنند که این طول عمر با توجه به جثه کوچکشان زیاد است.

از طرفی در برخی گونه‌ها، همانند خفاش بال‌سفید، زمان بارداری قابل کنترل است. خفاش بال‌سفید جفتگیری را در فصل پاییز انجام می‌دهد؛ اما می‌تواند سلول‌های نر را در بدن خود نگه دارد و بارداری خود را تا بهار به تاخیر بیندازد؛ چون خفاش ماده ناچار است با وزن سنگین جنین خود پرواز کند، پس می‌تواند زمان بارداری خود را نیز انتخاب کند.

خفاش‌ها، در زمستان می‌خوابند و با فرارسیدن بهار به پرواز و شکار می‌پردازند. ارتفاع پرواز آنها 2 تا 14 متر است. بعضی از گونه‌های خفاش‌ها سرعت پرواز فوق‌العاده‌ای دارند. خفاش‌ها بینایی بسیار محدودی دارند (به استثنای خفاش میوه‌خوار)؛ اما موقع تعقیب و شکار و ردیابی حشرات بسیار شگفت‌انگیزند و قدرت حسی بسیار دقیقی دارند. جالب است بدانید که خفاش با دهان یا بینی خود، امواج صوتی با فرکانس بالا (خیلی بالاتر از امواجی که انسان می‌شنود) تولید می‌کند. انعکاس این امواج باعث می‌شود که خفاش موانع و حشرات را در مسیر پروازش تشخیص دهد و آنها را ردیابی کند.

خفاش‌های ایران‌

خفاش‌ها که عمر طولانی در کره زمین دارند و فسیل‌هایی از آنها مربوط به 50 میلیون سال پیش کشف شده، تقریبا در همه جای دنیا زندگی می‌کنند. خفاش‌ها در ایران شامل 6 خانواده و 39 گونه‌اند.

از میان این 6 خانواده، تنها یک خانواده خفاش میوه‌خوار است و بقیه آنها همگی حشره‌خوار و مفیدند.

خفاش میوه‌خوار

این جانوران را گاهی «روباه پرنده» می‌نامند. چون صورت آنها تا حدی شبیه روباه است. خفاش‌های بزرگ با چشم‌های درشت و گوش‌های گردی‌اند که این ویژگی‌ها آنها را کاملا متفاوت از سایر خفاش‌ها می‌کند. آنها روزها را از شاخه‌های درختان در حالی که سرشان به سوی پایین است و بال‌ها پیرامون بدنشان را پوشانده است، آویزان شده و می‌خوابند. در آفریقا، آسیای جنوبی تا استرالیا پراکنده‌اند. در ایران نیز در مناطق گرم جنوبی زندگی می‌کنند.

خفاش‌‌های حشره‌خوار

این خفاش‌ها روزها به وسیله چنگال‌های پاهای خود در حالی که سرشان به سوی پایین است، آویزان می‌شوند. آنها در شکاف صخره‌ها یا درخت‌ها یا در داخل غارها و ساختمان‌ها به سر می‌برند. بعضی از آنها از لاشه‌های جانوران نیز تغذیه می‌کنند. عده‌ای از آنها تنها زندگی می‌کنند ولی اغلب گله‌ای زندگی می‌کنند. البته هر کدام از این خفاش‌ها خصوصیات ویژه‌ای دارند و در مناطق مختلفی پراکندگی دارند. این 5 خانواده حشره‌خوار عبارتند از:

خفاش‌های دم موشی: آنها دم بسیار دراز و باریکی، مثل موش‌ها دارند. بیشتر در جنوب کشور و در مناطق خشک و در غارها زندگی می‌کنند.
خفاش‌های دم غلافی: در غارها و بناهای قدیمی زندگی می‌کنند. خفاش‌های مقبره‌ای از گونه‌های مهم این خانواده‌اند. در ایران نیز در ورامین، ارومیه، خرمشهر و ماهشهر دیده شده‌اند.

خفاش‌های نعل اسبی: آنها در غارهای مختلفی زندگی می‌کنند. برای ردیابی دهان را بسته و از طریق بینی صداهایی با فرکانس بالا ایجاد می‌کنند. یکی از زیرخانواده‌های مهم این خانواده، خفاش‌های بینی برگه‌ای هستند که در جنوب کشور پراکندگی دارند. حدود 2 دهه پیش 5000 عدد از آنها در یک غار مشاهده شد. این خفاش‌ها خواب زمستانی ندارند.

خفاش‌های دم آزاد: بال‌های دراز و باریکی دارند. عرض دو بال باز خفاش دم آزاد اروپایی که خفاش بزرگی است، به 40 تا 45 سانتی‌متر می‌رسد. این خانواده در تمام اروپا پراکندگی دارند. در ایران نیز دوگونه از آنها یافت شده است.

خفاش‌های شامگاهی: خانواده خیلی بزرگی هستند و در اکثر مناطق جهان پراکندگی دارند. در ایران نیز 23 گونه از این خانواده زندگی می‌کنند. آنها برای یافتن و ردیابی شکار از امواج مافوق صوت که توسط دهان به بیرون فرستاده می‌شود، استفاده می‌کنند. به همین دلیل هم اغلب دهانشان باز است.

اکثر گونه‌های این خانواده خواب زمستانی دارند و بیشتر مواقع هم در غروب دیده می‌شوند. از مهمترین گونه‌های این خانواده بزرگ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: خفاش بال سفید، خفاش گوش بلند، خفاش زرد، خفاش سروتین، خفاش بال بلند، خفاش جنگلی معمولی، خفاش شمالی و...